Wettelijk kader
De gemeente en Stadsontwikkeling hechten veel waarden aan het wettelijk kader, dat is wat wij steevast horen als we vragen stellen over de meegewogen natuur en klimaatbelangen. Het wettelijk kader is echter complex als we het hebben over de buitenruimte.
Welk kader is er eigenlijk? En voor wie geldt het?
Hieronder volgt een (niet volledig) overzicht van wet- en regelgeving waar je mee te maken kunt krijgen als je iets wilt ondernemen in de openbare ruimte. Kort gezegd noemen we dit omgevingsecht.
Het omgevingsrecht is vrij complex en onoverzichtelijk. Er ligt een wet klaar die overzicht en vereenvoudiging moet gaan brengen: de Omgevingswet. Deze wet is aangenomen, maar nog niet ingevoerd. Hij wordt voorlopig steeds uitgesteld.
Meer info: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/omgevingswet/vernieuwing-omgevingsrecht
De complexiteit maakt het burgers en belangenorganisaties moeilijk. Er is ook vaak een gebrek aan transparantie bij de bestuursorganen. Daardoor is het lastig om grip te krijgen op de besluitvorming.
Echter, als je door de kluwen regels heen kijkt, zie je dat er al veel wetgeving is die ruimte voor natuur en water beschermt, maar nog niet overal even goed. Zo wordt natuur in stedelijk gebied nog niet zo goed wettelijk beschermd zoals natuur “buiten” in Natura2000 gebieden. Dat is op zijn minst bijzonder, omdat in stedelijk gebied meer mensen wonen en er daardoor veel meer mensen baat bij hebben bij een gezonde en omvangrijke natuur in de directe omgeving.
Vooralsnog wordt natuur in stedelijk Rotterdam beschermd door grote inspanningen van inwoners en stichtingen en verenigingen. Bij gebiedsontwikkelingen door de gemeente zelf is de ontwikkeling van natuur en water steevast het sluitstuk en komt niet zelden helemaal niet van de grond.
Algemeen: Wet- en regelgeving
Als je het hebt over de openbare ruimte, gelden heel uiteenlopende wetten en regels. Er zijn verdragen en richtlijnen, uitgevaardigd door de Europese Unie. De Europese landen moeten die zelf implementeren in hun nationale wetgeving.
Zie voor alle Europese wetten: https://eur-lex.europa.eu/homepage.html?locale=nl
Voor overheidshandelen bestaan beleidsregels, een set richtlijnen waar een bestuursorgaan zich moet houden. Een bestuursorgaan maakt dat beleid zelf. Kenbaarheid en kwaliteit van overheidshandelen zijn het doel dat met de regels wordt nagestreefd.
Voor meer info zie: https://www.kcbr.nl/beleid-en-regelgeving-ontwikkelen/integraal-afwegingskader-voor-beleid-en-regelgeving/instrumenten/beleidsinstrumenten/juridisch/beleidsregels
De rechterlijke macht toetst het recht en legt de regels nader uit. Alle uitspraken samen vormen de jurisprudentie.
Ook de Europese rechters adviseren en spreken recht.
Milieu Effect Rapportages
De Europese richtlijn is te vinden op:
https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX%3A02011L0092-20140515
Deze richtlijn is vertaald in hoofdtsuk 11 van het Omgevingsbesluit:
https://wetten.overheid.nl/BWBR0041278/2024-01-01#Hoofdstuk11
Wat hier opvalt is de beperkte en summiere wijze waarop de selectiecriteria voor de MER plichtige projecten uit de Europese richtlijn zijn “vertaald” naar de Nederlandse wet. De term “salami-tactiek” gaat over het Rotterdamse gebruik om projecten en plannen in kleine stukjes op te knippen om een MER te ontlopen. De impact van cumulatieve ontwikkelingen zoals verdichten met 50.000 woningen op de leefomgeving blijft zo grotendeels onzichtbaar. Maar de feitelijke schade aan de leefomgeving ontstaat wel degelijk natuurlijk. Als je de Europese richtlijn volgt is de salamitactiek niet mogelijk in Rotterdam.
Europese richtlijnen
Voor natuurbehoud gelden de Vogelrichtlijn en een natuur Habitatrichtlijn. Deze zien toe op de aanwijzing van natuurgebieden, het behoud van soorten en het creëren van een Europees natuur-netwerk.
Tekst Vogelrichtlijn: https://www.omgevingsweb.nl/wp-content/uploads/po-assets/326517.pdf
Tekst Habitatrichtlijn: https://www.omgevingsweb.nl/wp-content/uploads/po-assets/326518.pdf
De bepalingen van beide richtlijnen zijn opgenomen in de Wet Natuurbescherming, zie ook verderop.
https://www.infomil.nl/onderwerpen/ruimte/omgevingsthema/natuur/natuur-beleid-w/natuur-beleid-w-wet/
De aangewezen natuurgebieden heten Natura-2000 en je vindt hier een overzicht:
https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/natuur-en-biodiversiteit/natura-2000
Recente uitleg door het Europese Hof bij de Vogel- en Habitatrichtlijn:
Verdrag van Aarhus
Naast de bovengenoemde richtlijnen is het Verdrag van Aarhus van kracht. Dit verdrag gaat over de toegang tot informatie, inspraak bij besluitvorming en toegang tot de rechter inzake (nationale) milieuaangelegenheden. Een Nederlandse vertaling is te lezen in dit document.
Uit de aanhef van het verdrag van Aarhus:
- Recognizing that adequate protection of the environment is essential to human well-being and the enjoyment of basic human rights, including the right to life itself;
- Recognizing also that every person has the right to live in an environment adequate to his or her health and well-being, and the duty, both individually and in association with others, to protect and improve the environment for the benefit of present and future generations.
- Recognizing the desirability of transparency in all branches of government and inviting legislative bodies to implement the principles of this Convention in their proceedings
- Recognizing also that the public needs to be aware of the procedures for participation in environmental decision-making, have free access to them and know how to use them
Kortom, dit verdrag erkent het recht en de plicht van mensen om op te komen voor de bescherming van het milieu, het erkent dat een gezond leefmilieu bijdraagt aan levensvreugde en gezondheid en het erkent dat mensen moeten bijdragen aan een duurzame samenleving.
Ook benadrukt het dat het van belang is dat overheden adequate milieu-informatie verstrekken en reële mogelijkheden tot inspraak in de besluitvorming op milieugebied bieden. Overheden hebben verantwoordingsplicht over de besluitvorming, moeten transparant zijn en inzicht bieden in hun werkwijze. De participatie-verplichtingen voor overheden en de rechten van burgers op basis van het Verdrag van Aarhus zijn in detail beschreven in de deze publicatie van de Verenigde Naties.
De Brabantse Milieufederatie legt dit verdrag heel helder uit op hun website.
Het Europese Hof van Justitie heeft vorig jaar (2021) een uitspraak gedaan over een beroep op het verdrag van Aarhus. Zie: https://www.raadvanstate.nl/@125301/niet-belanghebbende-toegang-beroep/
Een beroep op het verdrag van Aarhus kan slagen als er een MER is én er mogelijk aanzienlijke gevolgen voor het milieu optreden.
Nederland
In Nederland gelden veel verschillende wetten en bepalingen. In de eerste plaats is de Algemene Wet Bestuursrecht (Awb) van belang.
De Algemene wet bestuursrecht geeft regels voor de bestuursorganen zelf en regelt de verhouding tussen de overheid en de burger. Deze regels gelden bijvoorbeeld in een vergunningen procedure.
In Nederland is sinds 2019 de klimaatwet van kracht. De ambities in deze wet zijn groot, al zijn zo volgens veel experts niet ambitieus genoeg. In de wet staat het doel om in 2050 95% reductie van CO2 emissies ten opzichten van 1990 te hebben gerealiseerd. Dit zou volgens recente voorspellingen al in 2040 moeten zijn. Het grootste bezwaar bij deze wet is dat er alleen een ambitie is staat. De doelstellingen zijn juridisch niet afdwingbaar. Daarnaast is onduidelijk hoe de wet nu verder wordt uitgewerkt blijkt uit deze brief van onze minister Jetten; deze brief is nog niet verwerkt in aanvullende wetgeving. Er is kans dat de overheid zich niet gaat houden aan de eigen ambities en afspraken waardoor een Urgenda-achtig proces zal moeten plaatshebben om de overheid te dwingen tot het zich houden aan eigen afspraken. Sinds het ingaan van de wet zijn de CO2 emissies juist gestegen.
In Rotterdam wordt er bij gebiedsontwikkeling helemaal GEEN rekenschap afgelegd t.a.v. reductie van CO2 emissies, terwijl de bebouwde omgeving ongeveer 40% van de emissies voor haar rekening neemt. Hier zie je dus al dat een overheid niet niet wordt gedwongen zich niet geroepen voelt iets aan het beleid te veranderen. Op de website www.oneworld.nl staat een beknopte uitleg van de klimaatwet.
Algemene beginselen van behoorlijk bestuur (ABBB)
Naast de geschreven rechtsregels gelden ook ongeschreven rechtsregels bij het besturen en de verhouding tussen bestuursorganen en burgers. Die noemen we de Algemene Beginselen van Behoorlijk Bestuur. In deze link staan ze opgesomd en uitgelegd:
Wet Algemene Bepalingen Omgevingswet (WABO)
Hierin staan regels met betrekking tot onder meer openbare ruimte, bouwen, slopen, milieu en natuur. Zonder vergunning mag je die activiteiten niet uitvoeren. Het is een soort kaderwet die per geval naar de van toepassing zijnde wetten en beleidsregels verwijst.
https://wetten.overheid.nl/BWBR0024779/2018-01-01
https://www.infomil.nl/onderwerpen/integrale/wet-algemene/
https://www.raadvanstate.nl/jaarverslag2021/bestuursrechter/ontwikkelingen-in-de-omgevingskamer/
Wet Milieubeheer
De milieuwet legt in grote lijnen vast welke wettelijke instrumenten er zijn om het milieu te beschermen en welke uitgangspunten daarvoor gelden De “instrumenten” om het milieu zo goed mogelijk te beschermen zijn:
- Milieuplannen
- milieuprogramma’s
- milieukwaliteitseisen
- vergunningen
- algemene regels
- handhaving
Als de Omgevingswet in werking treedt gaat deze wet daarin op.
https://wetten.overheid.nl/BWBR0003245/2017-08-30
Meer uitleg: https://www.rijkswaterstaat.nl/water/wetten-regels-en-vergunningen/natuur-en-milieuwetten/wet-milieubeheer
Systematiek voor bedrijven:
Wet Natuurbescherming
Deze wet omvat drie oudere wetten: de Natuurbeschermingswet 1998, de Boswet en de Flora- en Faunawet. Er zijn lijsten met beschermde dier- en planten soorten. Ook natuurgebieden zijn apart benoemd, zie hierboven Natura 2000. Provincies maken natuurbeleid aan de hand van de internationale en nationale regels. Zij geven vergunningen en ontheffingen af.
https://wetten.overheid.nl/BWBR0037552/2021-07-01
Als er landelijk belang is geeft het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit de vergunning af:
https://wetten.overheid.nl/BWBR0038662/2022-01-01
De Overheid heeft zelf een natuurvisie gepresenteerd met de titel “Natuur midden in maatschappij”:
“Centraal in de natuurvisie staat dat natuur midden in de samenleving thuishoort. Want de natuur die mensen belangrijk vinden is veel meer dan de natuur in beschermde natuurgebieden. De natuurvisie wil vooral burgers, bedrijven, gemeenten en maatschappelijke organisaties meer kansen bieden om natuur te beschermen.”
Natuurvisie: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/natuur-en-biodiversiteit/natuurbeleid-komende-jaren
Wet Ruimtelijke Ordening (Wro)
Deze wet regelt hoe bepaalde omgevingsrechtelijke instrumenten (zoals een bestemmingsplan) tot stand komen
Zie: https://wetten.overheid.nl/BWBR0020449/2016-04-14
Waterwet
Deze wet regelt allerlei zaken die met beheer en aanleg van watersystemen en waterstaatswerken te maken hebben
https://wetten.overheid.nl/BWBR0025458/2021-07-01
https://www.helpdeskwater.nl/onderwerpen/wetgeving-beleid/
Luchtkwaliteit
In de wet milieubeheer (Wm) zijn eisen voor luchtkwaliteit opgenomen. Als de nieuwe Omgevingswet van kracht wordt veranderen sommige van de bestaande regels. Zie verder:
https://www.infomil.nl/onderwerpen/lucht-water/luchtkwaliteit/regelgeving/wet-milieubeheer/besluit/
https://iplo.nl/thema/lucht/lucht-verandert/
https://www.samenvoorzuiverelucht.eu
https://www.schoneluchtakkoord.nl
Crisis- en herstelwet (Chw)
Deze wet geeft enkele belangrijke uitzonderingen op de procedurevoorschriften van onder andere de Algemene Wet Bestuursrecht (Awb). De wet is tot stand gekomen als een tijdelijke wet maar later omgezet in een definitieve wet. Geeft bestuursorganen de mogelijkheid om met verkorte procedures te werken. Als de Omgevingswet van kracht wordt, is deze wet niet langer van kracht.
Andere wetten die je kunt tegenkomen zijn de Wet Geluidhinder (van belang bij de aanleg van industrieterreinen, wegen en spoorwegen), de Tracéwet (bij de aanleg en wijziging van wegen en spoorwegen) en de Woningwet.
Gezondheid en milieu
Als de omgevingswet eenmaal van kracht is moeten overheden zorgvuldig en tijdig nadenken over uitgangspunten voor een gezonde fysieke leefomgeving.
Zie: https://iplo.nl/thema/gezonde-fysieke/
Zie ook: https://www.gezondheidsraad.nl/actueel/nieuws/2019/01/31/interview-prof.-lex-burdorf
Klimaatverandering
Onder de naam Klimaatbeleid maakt de overheid op een groot aantal domeinen beleid gemaakt. Dit gebeurt ook in samenspraak met Europees beleid. Dit beleid vindt zijn weg uiteindelijk ook naar wetgeving.
Het overzicht kun je vinden op deze website: https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/klimaatverandering
Hulp nodig!
De wettelijke kaders voor de bescherming, behoud en verbetering van natuur en water bieden nog onvoldoende houvast om de gemeente Rotterdam te dwingen bij iedere ontwikkeling natuur en water als uitgangspunt te nemen. Aanhoudend aandacht vragen blijft dus nodig om de bestaande wetgeving voor natura2000 gebieden ook te laten gelden voor natuur binnen de stad.
Gelukkig zijn er vele inwoners en organisaties die opkomen voor de natuur. Als je wilt helpen sluit je dan aan bij een van die initiatieven, of stuur ons een mailtje met je idee of vraag. Wie weet waar dat toe leidt! Stuur een mail naar ja@rotterdamnatuurlijk.nl.